Potrącenie wierzytelności jest jedną z instytucji prawa cywilnego, która umożliwia umorzenie dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności. Ustawodawca nie wprowadza ograniczeń odnośnie kręgu podmiotów, które mogą skorzystać z potrącenia, dlatego jest ono stosowane zarówno pomiędzy przedsiębiorcami, jak i osobami fizycznymi. Z poniższego artykułu dowiesz się, czym jest potrącenie wierzytelności, jakie są skutki potrącenia, w jaki sposób złożyć oświadczenie o potrąceniu oraz jakie wierzytelności nie będą umarzane przez potrącenie.

Przesłanki potrącenia.

Art. 498 k.c. stanowi, że w sytuacji, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Zgodnie z powyższym, potrącić wierzytelność można wtedy, gdy uprawniony do potrącenia jest zarówno dłużnikiem, jak i wierzycielem osoby, której składa oświadczenie. Przykładowo, Jan pożyczył swojemu kuzynowi 500 zł (wierzytelność), ale uszkodził mu samochód, a koszt jego naprawy wynosi 1000 zł (dług). W związku z powyższym może złożyć oświadczenie o potrąceniu (z długu) kwoty 500 zł, która jest mu należna z umowy pożyczki.

Ustawodawca wprost stanowi, że potrąceniu podlegają pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku, czyli takie, które nie mają cech indywidualizujących, przykładowo: tona węgla, 500 g złota, etc. Rzeczy oznaczonych co do tożsamości, tj. przykładowo dzieł sztuki, nie można potrącić. Ostatnią przesłanką jest to, aby każda z wierzytelności była wymagalna. Przykładowo, jeżeli termin zwrotu pożyczki jeszcze nie nastał, to nie będzie jej można potrącić z odszkodowaniem.

Warto pamiętać, że ustawodawca dopuszcza także stosowanie tzw. potrącenia umownego. Jest to rozwiązanie oparte o zasadę swobody umów, na podstawie której strony mogą określić zasady umarzania wzajemnych zobowiązań. W przypadku stosowania umownego potrącenia przepisy z k.c. dotyczące potrącenia nie są stosowane. W umowie o potrąceniu można postanowić, że potrąceniu będą podlegać świadczenia o charakterze niejednorodzajowym, bądź niewymagalne. Umowne potrącenia mogą przybrać postać czynności jednorazowej lub stałej.

Jaka wierzytelność podlega potrąceniu?

Aby skorzystać z potrącenia, każda z wierzytelności musi mieć za przedmiot świadczenia pieniądze albo rzeczy oznaczone co do gatunku. Rzeczy oznaczone, co do gatunku muszą być tej samej jakości. W przypadku uznania za przedmiot świadczenia w obu wierzytelnościach rzeczy tego samego rodzaju, ale o innych cechach jakościowych, nie będzie można ich potrącić.

Ustawodawca, wprowadzając ograniczenia odnośnie wierzytelności podlegających potrąceniu, nie wymaga, by pozostałe cechy wierzytelności były identyczne. Chodzi tu w szczególności o miejsca spełnienia świadczenia, oprocentowanie lub inny sposób zabezpieczenia.

W jaki sposób dokonuje się potrącenia?

Potrącenie, podobnie jak każda inna czynność prawna, musi być odpowiednio zamanifestowane. Tym samym, aby skutecznie potracić wierzytelność, należy złożyć oświadczenie drugiej stronie. Przepisy nie wprowadzają żadnej szczególnej formy dla złożenia oświadczenia o potrąceniu, zatem przyjmuje się, że sposób dokonania potrącenia, a właściwie forma, w jakiej dokonujemy potrącenia, jest dowolna. Wierzyciel dokonujący potrącenia może więc złożyć oświadczenie w formie ustnej, pisemnej, elektronicznej, dokumentowej, bądź notarialnej. Zalecane jest jednak dla celów dowodowych, aby oświadczenie o potrąceniu było w jakiś sposób utrwalone.

Warto pamiętać, że oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. A zatem potrącenie wierzytelności przysługującej stronie będzie niosło ze sobą ten skutek, że następstwa istnienia wierzytelności związane z upływem czasu, które powstały pomiędzy jego umorzeniem a chwilą gdy uprawniony złożył stosowne oświadczenie woli, podobnie jak sama wierzytelność, również zostaną umorzone. Osoba, która składa oświadczenie o potrąceniu, może w ten sposób uniknąć zapłaty odszkodowania za zwłokę lub odsetek za opóźnienie. W sytuacji, gdy przed potrąceniem wierzytelności odsetki lub odszkodowanie zostały zapłacone, z momentem złożenia oświadczenia o potrąceniu stają się nienależne i uprawniają osobę, która je zapłaciła do dochodzenia ich zwrotu.

Potrącenie wierzytelności przedawnionej.

Potrącenie jest doskonałym sposobem na pomniejszenia zobowiązania, zwłaszcza w sytuacji, gdy roszczenie uległo już przedawnieniu. Ustawodawca w art. 502 k.c. wprost stanowi, że jest dopuszczalne potrącenie wierzytelności przedawnionej, jeżeli w chwili gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

Nie jest wymagane złożenie oświadczenia o potrąceniu przed przedawnieniem wierzytelności. Potrącenie dopuszczalne będzie także wtedy, gdy wierzytelność uległa już przedawnieniu, jeżeli tylko potrącenie było możliwe do wykonania.

Potrącenie w procesie.

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie uniemożliwiają potrącenia wierzytelności w trakcie trwania sporu sądowego. Ustawodawca wprowadził jednak pewne odrębności w zakresie wierzytelności podlegających potrąceniu, jak i terminu na podniesienie zarzutu.

Zgodnie z art. 203¹ k.c. podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność:

• pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność ta jest niesporna, stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu, orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym, zatwierdzoną przez sąd ugodą zawartą przed mediatorem, lub uprawdopodobniona dokumentem potwierdzającym jej uznanie przez powoda,
• o zwrot spełnionego świadczenia przysługująca jednemu z dłużników solidarnych wobec pozostałych współdłużników.

Podniesienie zarzutu przedawnienia może nastąpić nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Wdanie się w spór, co do istoty sprawy oznacza złożenie odpowiedzi na pozew. Zatem, jeżeli w pierwszym piśmie procesowym pozwany nie podniesie właściwego zarzutu, ryzykuje tym, że w przyszłości nie będzie mógł skorzystać z zarzutu potrącenia. Co istotne ustawodawca wymaga dodatkowo, aby podniesienie zarzut potrącenia nastąpiło w piśmie procesowym. Ustne zgłoszenie zarzutu nie wywrze skutku prawnego.

Wyłączenie zarzutu potrącenia.

Nie mogą być umorzone przez potrącenie:

• wierzytelności nieulegające zajęciu,
• wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania,
• wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych,
• wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Dokonywanie czynności prawnych wymaga oprócz wiedzy teoretycznej, także praktyki wyniesionej z sali rozpraw. Kancelaria oferuje kompleksową pomoc prawną, począwszy od porad prawnych przez postępowania sądowe, na egzekucji należności skończywszy.

Zobacz także:

1. Jak ogłosić upadłość konsumencką,
2. Wypadek w pracy odszkodowania,
3. Odszkodowanie z OC sprawcy,
4. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
5. Odszkodowania powypadkowe
6. Alimenty na dziecko
7. Podwyższenie alimentów
8. Jak ogłosić upadłość konsumencką?
9. Rozwody Kraków
10. Zniesienie współwłasności nieruchomości