Odrzucenie spadku i zrzeczenie się dziedziczenia.

Czemu ma służyć odrzucenie spadku i zrzeczenie się dziedziczenia?

W chwili śmierci spadkodawcy dochodzi do tzw. otwarcia spadku. Oznacza to, że spadek nijako automatycznie przechodzi na spadkobierców. Nie oznacza to jednak, że dysponując aktem zgonu zmarłego jesteśmy w stanie skutecznie wykonywać swoje prawa względem spadku. Do tego potrzebne jest formalne potwierdzenie praw do spadku w postaci postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, lub notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Skoro z chwilą otwarcia spadku wstępujemy w prawa zmarłego, to co dzieje się z długami spadkowymi, które niejednokrotnie są wyższe niż cały spadek?

Odpowiedzialność za długi spadkowe powstaje od chwili otwarcia spadku. Oznacza to, że wierzyciele zmarłego mogą zwrócić się do nas niezwłocznie po jego śmierci i żądać zapłaty. Powyższe wynika wprost z art. 1030 k.c., który stanowi: „Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku”. Ustawodawca wyróżnia więc cezurę czasową, która ma znaczenie dla potencjalnych spadkobierców. Cezurą tą jest chwila przyjęcia spadku.

Czy w każdym przypadku będziemy zobowiązani odpowiadać za długi spadkowe przed wierzycielami zmarłego?

Odrzucenie spadku.

W art. 1012 k.c. ustawodawca przewidział możliwość złożenia przez spadkobierców m.in. oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jeżeli oświadczenie to zostanie złożone
w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku, to zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli spadkodawca posiada dzieci, to one również powinny złożyć stosowne oświadczenie. Niezłożenie oświadczenia w ww. terminie powoduje nabycie spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, a więc z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości spadku. Przy czym odpowiedzialność ta rozciąga się także na nasz majątek osobisty, a nie tylko majątek spadkowy.

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w terminie chroni przed ponoszeniem odpowiedzialności za długi spadkowe. Warto jednak zaznaczyć, że w postępowaniu cywilnym ciężar dowodu spoczywa na tym, kto z danego twierdzenia wywodzi skutki prawne. Jeżeli oświadczymy, że dowiedzieliśmy się o śmierci spadkodawcy 10 lat po jego śmierci, to musimy to wykazać w sądzie przedkładając odpowiednie dowody. Jeżeli nie będziemy posiadać dowodów na tą okoliczność, sąd spadku przyjmie, że złożyliśmy oświadczenie po terminie.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Spadkobierca, który nie chce przyjąć spadku, powinien złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenie takie można złożyć zarówno przed sądem, jak i notariuszem, przy czym niezależnie od wybranej formy, skuteczność odrzucenia spadku jest zależna od dotrzymania ustawowego terminu. O ile forma notarialna wydaje się łatwiejszym rozwiązanie, to wszystkie przypadki, w których termin na złożenie oświadczenia nie został dochowany, np. dlatego, że o swoim powołaniu do spadku dowiedzieliśmy się lata po śmierci spadkodawcy, muszą zostać wyjaśnione przed sądem.

Odrzucenie spadku – procedura sądowa

Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania spadkobiercy. Jest to znaczne ułatwienie w stosunku do spraw spadkowych, w których sąd spadku ustala się poprzez ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy.

Opłata od wpisu sądowego wynosi 50 zł.

Niezbędne jest także przedłożenie wypisu aktu zgonu, lub prawomocnego orzeczenia sądowego o uznaniu za zmarłego.

Instytucja odrzucenia spadku chroni zatem spadkobierców przed przejęciem spadku
z długami, jednakże jest dotknięta pewnymi niedoskonałościami, które ostatecznie mogą prowadzić do tego, że nabędziemy spadek. Mowa jest oczywiście o terminie 6 miesięcy na złożenie oświadczenia, który to nie może być przywrócony. Ponadto, jak zostało to powyżej zasygnalizowane, złożenie oświadczenia odnosi się tylko do jednej osoby. Nie jest dopuszczalne zrzeczenie się spadku także za swoje dzieci, gdyż każdy ze spadkobierców powinien złożyć osobne oświadczenie. Problem ten jest szczególnie widoczny w sytuacji, gdy spadkobiercami są osoby małoletnie. Rodzic bez zgody sądu rodzinnego nie może sam podjąć decyzji, co do odrzucenia spadku. Powyższe wynika
z tego, że do czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka wymagana jest zgodna sądu. Za czynność przekraczającą zwykły zarząd uważa się m.in. złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Czy jest zatem inna możliwość, aby jedną czynnością prawną uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe, które przeszłyby na nas i nasze dzieci ?

Zrzeczenie się dziedziczenia.

Zazwyczaj wiedzę o długach, które będą wchodziły do spadku, uzyskujemy bezpośrednio od osoby, po której będziemy dziedziczyć. Z dużym prawdopodobieństwem jesteśmy też w stanie przewidzieć, czy ta osoba będzie w stanie spłacić swoje długi. Jeżeli wynik tych ustaleń jest negatywny, to zgodnie z art. 1048 k.c. mamy możliwość zawarcia z przyszłym spadkodawcą umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia. Ustawodawca, w przeciwieństwie do oświadczenia o zrzeczeniu się dziedziczenia, nakłada jeden obowiązek, tj. by umowa o zrzeczenie się dziedziczenia była zawarta w formie aktu notarialnego.

Notarialne zrzeczenie się dziedziczenia zwalnia nas zatem z obowiązku dochowania jakiegokolwiek terminu ustawowego. Po sporządzeniu ww. umowy dochodzi do wyłączenia osoby zrzekającej się dziedziczenia, tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Skutek ten rozciąga się także na dzieci zrzekającego, chyba że w umowie notarialnej inaczej się umówiono.

Zrzeczenie się dziedziczenia jest więc instrumentem prawnym, który umożliwia nam zabezpieczenie się na przyszłość. Jeżeli z okoliczności faktycznych wynika, że ani my, ani nasze dzieci nie będziemy chcieli dziedziczyć po konkretnej osobie, wtedy po to, by nie ryzykować niedotrzymania terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku, warto rozważyć zawarcie z przyszłym spadkodawcą umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia.

Instytucje prawa spadkowego wymagają, oprócz znajomości przepisów i orzecznictwa, także wiedzy praktycznej wyniesionej z sali rozpraw. Kancelaria zapewnia pełną obsługę na każdym etapie postępowania, począwszy od porad prawnych, przygotowania odpowiednich pozwów lub wniosków, poprzez postępowanie sądowe, skończywszy na postępowaniu egzekucyjnym.

Zobacz także: Dział spadku, Stwierdzenie nabycia spadku, Zrzeczenie się spadku