Prawo dziedziczenia, a ściślej prawo spadkowe, to ogólna nazwa instytucji prawa cywilnego, które dotyczą zagadnień związanych z przejściem praw i obowiązków po śmierci. Prawo do dziedziczenia utożsamiane jest często z prawem do spadku, tym samym odnosi się ono do wszelkich kwestii, które dotyczą nabycia spadku. Do prawa dziedziczenia będzie więc obejmowało przepisy, które dotyczą zdolności do bycia spadkobiercą, kolejności dziedziczenia, wysokości udziałów spadkowych, a także tych, które odnoszą się do roszczeń o zachowek, czyli sytuacji gdy spadkobiercy ustawowi, w wyniku sporządzonego testamentu, nie otrzymali nic ze spadku.

Prawo dziedziczenia: Kto może dziedziczyć spadek?

Zgodnie z art. 927 k.c. nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Z powyższego wynika, że spadek mogą dziedziczyć nie tylko osoby fizyczne, ale i prawne, czyli np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, fundacja, spółdzielnia, Skarb Państwa. Po drugie, zarówno osoba fizyczna, jak i prawna muszą żyć/istnieć w chwili śmierci spadkodawcy.

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Ustawodawca dopuszcza do dziedziczenia także dziecko, które w chwili otwarcia spadku było już poczęte. Warunkiem dziedziczenia jest jednak to, by dziecko urodziło się żywe.

Nowelizacja ustawy kodeks cywilny wprowadziła też szczególną regulację odnośnie fundacji lub fundacji rodzinnej. Aktualnie fundacja lub fundacja rodzinna, ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Warto pamiętać, że spadku nie będą mogły dziedziczyć osoby, które zostały uznane za niegodne dziedziczenia. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Spadkobierca może być uznany za niegodnego jeżeli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
• podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego,
• uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową,
• uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Testament czy dziedziczenie ustawowe.

Drugą istotną kwestią w prawie dziedziczenia jest sposób powołania do spadku. Istnieją dwa sposoby powołania: zwykły (ustawowy) i testamentowy. Dziedziczenie ustawowe będzie miało miejsce wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub w testamencie nie rozporządził wszystkimi rzeczami wchodzącymi do spadku. W takim przypadku rzeczy wskazane w testamencie będą podlegały dziedziczeniu testamentowemu, a pozostałe ustawowemu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku nastąpi także wtedy, gdy żadna z osób, które spadkodawca powołał w testamencie, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Spadkobiercy mogą mieć wpływ na to, na jakiej podstawie będą dziedziczyć. Nic nie stoi na przeszkodzie, by spadkobierca testamentowy odrzucił spadek z testamentu, a przyjął zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego.

Prawo dziedziczenia: Dziedziczenie ustawowe – grupy dziedziczenia.

Ustawodawca wprowadził w k.c. tzw. grupy dziedziczenia ustawowego, czyli kręgi osób, które dziedziczą spadek w odpowiednich częściach. Zaznaczyć należy, że dziedziczenie przez kolejną grupę spadkobierców ma miejsce tylko wtedy, gdy osoby z poprzedniej grupy dziedziczenia nie żyją. Nie dotyczy to grupy 1 i 2, w których to, w przypadku braku dzieci spadkodawcy dziedziczy małżonek.

Pierwszą grupę stanowią dzieci spadkodawcy i małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Oczywiście przepis ma zastosowanie także do dalszych zstępnych dziecka, które nie dożyło otwarcia spadku.

Drugą grupę stanowi małżonek spadkodawcy i jego rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Tym samym udział spadkowy małżonka dziedziczącego spadek w zbiegu z rodzicami spadkodawcy wynosi połowę spadku. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

Trzecią grupę stanowią dziadkowie spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. W braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Czwartą grupę stanowią dzieci małżonka spadkodawcy.

Piątą grupę stanowi gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. A jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Warto pamiętać, że przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Podobnie ustawodawca w art. 940 k.c. przewidział, że małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. W celu wyłączenia małżonka od dziedziczenia konieczne jest orzeczenie sądu.

Zasady dziedziczenia.

Są dwa sposoby przyjęcia spadku. Pierwszym z nich jest przyjęcie spadku wprost. Wybierając to rozwiązanie, spadkobierca wchodzi we wszystkie prawa, ale i ponosi pełną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli spadkobierca nie wie, czy spadkodawca pozostawił długi, ten sposób przyjęcia spadku będzie niósł dla spadkobiercy duże ryzyko. Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność spadkobiercy przyjmującego spadek wprost rozciąga się na jego cały majątek. Oznacza to, że wierzyciele, którzy zdecydują się na odzyskiwanie długu od spadkobiercy, będą mogli skierować egzekucję do majątku osobistego spadkobiercy, a nie tylko tych rzeczy i praw, które nabył w wyniku spadkobrania.

Drugim sposobem przyjęcia spadku jest ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe, czyli przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że spadkobierca co prawda będzie odpowiadał za długi spadkowe, jednakże tylko i wyłącznie do wartości czynnej spadku, a więc do wysokości aktywów. Podobnie, jak w przypadku przyjęcia spadku wprost, wierzyciele spadkodawcy mogą skierować egzekucję do majątku osobistego spadkobiercy.

Prawo dziedziczenia: Dziedziczenie a zachowek

Gdy spadkodawca rozporządzi w testamencie wszystkimi rzeczami wchodzącymi w skład spadku na rzecz jednej osoby, pozostałym spadkobiercom ustawowym przysługuje roszczenie o zachowek. Zachowek wynosi 1/2 lub 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby spadkobiercy, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. O 2/3 wartości udziału spadkowego mogą wystąpić małoletni lub osoby, które są trwale niezdolne do pracy.

Warto pamiętać, że do roszczeń o zachowek wlicza się darowizny, zapisy, oraz świadczenia od fundacji rodzinnej. Jeżeli spadkodawca uczynił na rzecz osoby, która byłaby powołana do spadku, darowiznę, której wartość odpowiada udziałowi zachowkowemu, a następnie sporządził testament, w której pominął tę osobę, to nie będzie przysługiwało jej roszczenie o zachowek.

Instytucje prawa spadkowego wymagają, oprócz znajomości przepisów i orzecznictwa, także wiedzy praktycznej wyniesionej z sali rozpraw. Kancelaria zapewnia pełną obsługę na każdym etapie postępowania, począwszy od porad prawnych, przygotowania odpowiednich pozwów lub wniosków, poprzez postępowanie sądowe, skończywszy na postępowaniu egzekucyjnym.

Zobacz także:

1. Zmiany w prawie spadkowym w 2023 r.
2. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku
3. Co to jest spadek?
4. Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka
5. Zrzeczenie się spadku
6. Dział spadku
7. Stwierdzenie nabycia spadku
8. Umowa darowizny
9. Jak założyć spółkę z o.o.?
10. Upadłość spółki z o.o.