Opieka naprzemienna to jedno z rozwiązań na jakie decydują rozwodzący się rodzice małoletniego. Jednym z elementów wyroku rozwodowego jest wyrzeczenie przez sąd o sposobie utrzymywania kontaktów z małoletnimi. W tradycyjnym ujęciu dzieci mieszkały na stałe z jednym rodzicem, a drugi miał ustalone dni (kilka pod rząd), w które mógł się z nimi spotykać. Ten sposób wykonywania kontaktów powodował, że relacje z dziećmi rodzica, który na co dzień z nimi nie mieszkał, były osłabione. Dostrzegając ten problem wychowawczy, rodzice zaczęli regulować kontakty z dziećmi w taki sposób, żeby dzieci miały zapewniony kontakt z rodzicami w takim samym wymiarze czasowym.

Na czym polega opieka naprzemienna?

Opieka naprzemienna, to taki sposób sprawowania pieczy nad dzieckiem, że przebywa ono po równo u każdego z rodziców. W praktyce rodzice mogą ustalić dowolnie, w jakich terminach będą opiekować się dziećmi. Popularne są rozwiązania, gdy dziecko spędza z każdym z rodziców po dwa – trzy dni, lub jeden tydzień u jednego rodzica a kolejny u drugiego. W takim modelu opieki, co do zasady, rodzice po równo partycypują w kosztach w utrzymania i wychowania dziecka.

Opieka naprzemienna: Co to jest gniazdowanie?

Popularnym w ostatnich latach modelem sprawowania opieki naprzemiennej jest tzw. gniazdowanie. W tej formie opieki dzieci na stałe mieszkają w jednym miejscu, a rodzice w terminach kontaktów z dziećmi wprowadzają się do nich. Jest to jakby odwrócony model klasycznych kontaktów z dzieckiem, gdzie dzieci są w ciągłych rozjazdach pomiędzy domami rodziców. Po to, by zapewnić dziecku stabilność, ma ono jedno miejsce zamieszkania, do którego rodzice cyklicznie przyjeżdżają.

Kiedy ustala się opiekę naprzemienną?

Warto pamiętać o tym, że kodeks rodzinny i opiekuńczy nie przewiduje modelu opieki naprzemiennej. Ten sposób opieki jest wynikiem uzgodnień pomiędzy rodzicami, którzy chcą, by dziecko miało równy kontakt z każdym z rodziców. Tym samym, aby ustalić opiekę naprzemienną, konieczne jest złożenie w tym celu stosownego wniosku. Wniosek powinien w sposób szczegółowy określać sposób realizacji opieki z uwzględnieniem wakacji, ferii, świąt, długich weekendów, itp.

Przesłanki orzeczenia opieki naprzemiennej

Kwestia opieki naprzemiennej nie została uregulowana wprost w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Szczątkowej regulacji można doszukać się w art. 58 k.r.o., zgodnie z którym:

• 1 W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
• 1a. W braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

Z powyższego dobitnie wynika, że sprawowanie opieki naprzemiennej uzależnione jest przede wszystkim od wniosku rodziców (porozumienia rodzicielskiego), który musi w należyty sposób zabezpieczać dobro dziecka. Jeżeli rodzice ustalą opiekę naprzemienną w taki sposób, że dziecko nie będzie w stanie należycie wypocząć, znaleźć czasu na naukę i realizację własnych zainteresowań, to sąd nie zatwierdzi porozumienia.

Opieka naprzemienna: Jak ustala się alimenty?

Ustalenie alimentów jest jednym z elementów wyroku rozwodowego, ale też może stanowić odrębne powództwo, jeżeli w czasie rozwodu sąd o alimentach nie wyrzekał. Za podstawę ustalenia alimentów sąd bierze usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe i majątkowe jego rodziców.

Określenie wysokości alimentów od każdego z rodziców na rzecz dziecka stanowi wypadkową usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego oraz wkładu osobistych starań rodzica o utrzymanie i wychowanie dziecka. (vide: uchwała Sądu Najwyższego z 1.7.1974 r., III CZP 41/74).

Usprawiedliwione potrzeby to bieżące potrzeby w zakresie utrzymania, a także wychowania dziecka. Warto przy tym zaznaczyć, że skoro zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, za usprawiedliwione potrzeby przyjmuje się tylko te bieżące, to brak jest podstaw do zaliczania do alimentów tych kosztów, które mogą nastąpić w przyszłości.

Podstawą oceny możliwości zarobkowych jest zarówno stałe wynagrodzenie rodzica obejmujące wynagrodzenie zasadnicze, premie i dodatki, jak i świadczenia w naturze stanowiące uzupełnienie wynagrodzenia (deputaty) oraz świadczenia i wypłaty przypadające rodzicowi lub członkom jego rodziny z różnych tytułów w związku z zatrudnieniem. Kluczowe znaczenie dla ustalenia alimentów mają dochody zobowiązanego o charakterze stałym. Jeżeli więc zobowiązany, poza wynagrodzeniem za pracę, uzyskuje systematycznie dochody z innych źródeł, jak umowy o dzieło, umowa zlecenie lub inne umowy o świadczenie usług, należy uwzględnić również przeciętną tych dochodów (vide: J. Pietrzykowski, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, 2012, s. 1125).

Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być utożsamiane z jego zarobkami. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” należy rozumieć nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Oznacza to, że możliwości zarobkowe obejmują nie tylko faktyczne zarobki, ale i te (potencjalne), które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz ich nie osiąga z przyczyn, które nie zasługują na usprawiedliwienie.

Czy rodzice zobowiązani są płacić alimenty przy opiece naprzemiennej?

Oczywiste jest, że skoro dziecko przebywa u każdego z rodziców naprzemiennie, to wtedy ponoszą oni (co do zasady), takie same koszty jego utrzymania i wychowania. W takim przypadku sąd zniesie alimenty pomiędzy stronami. Aczkolwiek będzie tak tylko w przypadku, gdy strony zgodnie będą wnosiły o opiekę naprzemienną. Pamiętać należy, że rodzice muszą przekonać sąd, co do tego, że są w stanie sprawować opiekę w sposób naprzemienny, jeżeli tego nie zrobią, to sąd nie wyrzeknie w ten sposób.

Powyższe wpływa bezpośrednio na kwestię alimentów. Jeżeli rodzice wypracowują porozumienie rodzicielskie, to obejmuje ono także kwestie alimentacyjne. Zazwyczaj porozumienie rodzicielskie zakłada współdziałanie rodziców w utrzymywaniu dzieci, w tym znaczeniu, że każdy z rodziców ponosi samodzielnie koszty utrzymania i wychowania dzieci. Możliwe jest co prawda ustalenie, że pomimo opieki naprzemiennej jeden z rodziców będzie płacił alimenty, jednakże takie rozwiązanie należy do rzadkości. Zwykle brak osiągnięcia porozumienia, co do alimentów niweczy też ustalenia stron w zakresie opieki naprzemiennej.

Jeżeli więc strony nie ustalą zasad opieki naprzemiennej, to sąd zobowiązany będzie do ustalenia alimentów.

Opieka naprzemienna bez porozumienia

Ustanowienie opieki naprzemiennej bez porozumienia rodzicielskiego jest w praktyce niemożliwe. Sąd nie ma prawnych instrumentów do tego, by przymusić rodziców do wykonywania opieki naprzemiennej. W takim przypadku ustala miejsce zamieszkania dziecka u jednego z rodziców i sposób wykonywania kontaktów przez drugiego rodzica.

Warto pamiętać, że porozumienie rodzicielskie odnośnie władzy naprzemiennej oparte jest wyłącznie o założenie, że ten sposób opieki będzie zgodny z dobrem dziecka. W praktyce może się jednak okazać, że dziecko źle znosi ustalony przez rodziców sposób opieki. W takim przypadku nic nie stoi na przeszkodzie, by każdy z rodziców mógł żądać przez sąd zmiany opieki.

Instytucje prawa rodzinnego wymagają oprócz znajomości przepisów i orzecznictwa, także wiedzy praktycznej wyniesionej z sali rozpraw. Kancelaria zapewnia pełną obsługę na każdym etapie postępowania, począwszy od porad prawnych, poprzez postępowanie sądowe, na postępowaniu egzekucyjnym skończywszy.

Zobacz także:

1. Alimenty
2. Alimenty na dziecko
3. Pozew o alimenty
4. Podwyższenie alimentów
5. Co zwalnia z płacenia alimentów
6. Pozbawienie praw rodzicielskich – alimenty
7. Zabezpieczenie alimentów
8. Prawa ojca płacącego alimenty
9. Prawo dziedziczenia
10. Odpowiedź na pozew o alimenty