W sytuacji, gdy dziecko pozostaje pod opieką tylko jednego z rodziców, np. na skutek orzeczenia pomiędzy nimi rozwodu, drugi z rodziców jest uprawniony do wykonywania kontaktów z dzieckiem. Zgodnie z postanowieniami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) rodzice mogą sami ustalić, w jaki sposób kontakty rodzica z dzieckiem będą realizowane. Jeżeli rodzice nie są w stanie osiągnąć konsensusu w przedmiocie kontaktów, mogą pozostawić rozstrzygnięcie tego sporu sądowi. Niezależnie od tego, czy rodzice ustalili pomiędzy sobą sposób kontaktów z dzieckiem, czy też kwestia ta była ustalana sądownie, zdarzają się sytuacje, gdy jeden z rodziców utrudnia drugiemu wykonywanie kontaktów z dzieckiem. Niestety, praktyka pokazuje, że tego rodzaju sprawy nie należą do rzadkości, a rodzic, któremu sąd opiekuńczy powierzy sprawowanie pieczy nad dzieckiem, niejednokrotnie “zawłaszcza” dziecko dla siebie. Takie działanie to utrudnianie kontaktów z dzieckiem.

Na czym polega utrudnianie kontaktów dziecka z rodzicem?

Rodzic może wpływać na swoje dziecko w taki sposób, by to utrzymywało, jak najrzadsze kontakty z drugim rodzicem lub by nie miało ich wcale. Tego rodzaju zachowania nazywamy alienacją rodzicielską. Najczęściej polega ona na:

• utrudnianiu kontaktów z dzieckiem drugiemu rodzicowi. Będą to sytuacje, kiedy rodzic, pod którego pieczą dziecko pozostaje, odmawia drugiemu rodzicowi kontaktów z dzieckiem, argumentując to fikcyjnymi przeszkodami. Przykładowo, kiedy matka dziecka odmawia kontaktu ojcu z dzieckiem, twierdząc, że dziecko jest chore, a w rzeczywistości dziecku nic nie dolega.
• uniemożliwianiu kontaktów rodzica z dzieckiem. Przykładowo, matka ma ustalone kontakty z dzieckiem w wyroku rozwodowym. Ojciec dziecka, autorytarnie decyduje się wyjechać z nim na dwa miesiące do innego kraju, przez co matka dziecka nie może wykonywać kontaktów w sposób wskazany w wyroku rozwodowym.

Należy pamiętać, że alienacja rodzicielska, będzie zachodziła także wtedy, gdy rodzic uprawniony do kontaktów z dzieckiem nie realizuje ich, bez żadnego ważnego powodu. W orzecznictwie tego rodzaju zachowania są uznawane za godzące w dobro dziecka, a więc mogą stanowić podstawę do wytoczenia sprawy o pozbawienie praw rodzicielskich.

Zgodnie z powyższym, za utrudnianie kontaktów z dzieckiem odpowiedzialny będzie zwykle ten rodzic, pod którego pieczą pozostaje dziecko. Uchybienia tego rodzica mogą polegać na niewykonywaniu obowiązków wynikających z orzeczenia albo ugody zawartej przed sądem lub mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Ustawodawca przewiduje, że także rodzic, który nie sprawuje pieczy nad dzieckiem, może dopuszczać się utrudniania kontaktów. Chodzi tu o zachowania rodzica, któremu na skutek orzeczenia sądu, zakazano kontaktu z dzieckiem w ogóle. Jeżeli, pomimo sądowego zakazu, rodzic dalej będzie podejmował próby kontaktu, to zastosowanie znajdą wszystkie przepisy represjonujące rodzica dopuszczającego się utrudniania kontaktów.

Gdzie zgłosić utrudnianie kontaktów z dzieckiem?

Sądem właściwym do rozpoznania sprawy o utrudnianie kontaktów z dzieckiem jest sąd rejonowy, w którego obszarze właściwości dziecko ma miejsce zamieszkania. Jeżeli dziecko nie ma ustalonego miejsca zamieszkania, to właściwy będzie sąd miejsca pobytu dziecka. Pamiętać należy, o skierowaniu wniosku do właściwego wydziału, czyli spraw rodzinnych i nieletnich.

W jaki sposób sąd rodzinny może wpłynąć na rodzica, który utrudnia kontakty?

Zasadą w postępowaniu sądowym jest takie formułowanie wniosków, których treść odpowiada sentencji wyroku. Oznacza to, że jeżeli chcemy, by nasz przeciwnik procesowy zachował się w określony sposób, to musimy to opisać we wniosku. Jest to tzw. treść roszczenia. W przypadku, gdy matka utrudnia kontakty ojcu z dzieckiem, błędne jest formułowanie wniosku o to, by zaprzestała swojego działania. W takim przypadku niewykonanie przez matkę wyroku sądowego nie byłoby obostrzone żadną sankcją. Wobec powyższego ustawodawca w art. 598¹⁵§1 kodeksu postępowania cywilnego przyjął, że uprawniony do kontaktów rodzic może sformułować wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku wynikające z orzeczenia sądowego lub ugody zawartej przed mediatorem w zakresie kontaktów rodzica z dzieckiem.

Wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej, jak sama nazwa wskazuje, ma na celu przymuszenie rodzica, który utrudnia lub uniemożliwia wykonywanie kontaktów dziecka z drugim rodzicem, do tego by w tych kontaktach nie przeszkadzał. O tym, jaka konkretnie kwota zostanie ustalona do zapłaty, zadecyduje sąd rodzinny. Jedyną przesłanką, jaką sąd bada przy ustaleniu ww. sumy, jest sytuacja majątkowa osoby, która dopuszcza się naruszeń. Oznacza to, że sąd rodzinny powinien ustalić kwotę na takim poziomie, by dla zobowiązanego była ekonomicznie odczuwalna.

Jeżeli więc ojciec dziecka, na mocy wyroku rozwodowego, uprawniony jest do kontaktów z dzieckiem 2 razy w miesiącu, a matka dziecka dopuszcza się celowego utrudniania kontaktów przez 3 miesiące z rzędu, to ojciec będzie uprawniony do żądania od matki sześciokrotności kwoty, którą wskaże sąd. O tym czy ojciec dziecka zdecyduje się na egzekucję tej sumy, zadecyduje on sam. Komornik nie jest bowiem w stanie prowadzić postępowania egzekucyjnego bez wniosku osoby uprawnionej.

Wniosek o ponowne ustalenie kontaktów z dzieckiem

Zasadą w sprawach rodzinnych jest to, że w sytuacji zmiany okoliczności faktycznych, strony mogą wnosić o zmianę wydanego orzeczenia. Przykładowo, jeżeli kwota zasądzonych alimentów nie wystarcza już na zaspokojenie uzasadnionych potrzeb dzieci, rodzic może wnosić o podwyższenie alimentów. Analogicznie jest w sytuacji, gdy kontakty rodzica z dzieckiem, które zostały przewidziane w orzeczeniu sądowym lub ugodzie zawartej przed mediatorem, nie mogą być realizowane w dotychczasowy sposób. Zgodnie z powyższą zasadą, jeżeli rodzic małoletniego dziecka, nie jest w stanie wykonywać kontaktów z dzieckiem to, nie może jednostronnie dokonać zmiany formy kontaktów, ani ich terminów. Każdorazowo wymagane jest ustalenie ww. kwestii z drugim rodzicem. Jeżeli jednak porozumienie w tym zakresie nie może być wypracowane, to rodzic uprawniony jest do złożenia wniosku o ponowne ustalenie kontaktów z dzieckiem. Pamiętać należy, że rodzic, pod którego pieczą dziecko pozostaje, może skutecznie sprzeciwić się kontaktom drugiego rodzica z dzieckiem, jeżeli nie odbywają się one w terminach wskazanych orzeczeniu sądowym lub ugodzie.

Czy utrudnianie kontaktów z dzieckiem jest nadużyciem władzy rodzicielskiej?

Rodzic i dziecko mają prawo do utrzymywania wzajemnych kontaktów. Nierealizowanie tego prawa może prowadzić nawet do pozbawienia władzy rodzicielskiej. Co się jednak dzieje, gdy na skutek działania jednego rodzica dochodzi do uporczywego utrudniania kontaktów?

Oprócz instytucji procesowej opisanej powyżej, tj. wniosku o nakazanie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, rodzic, który uporczywie uniemożliwia realizowania kontaktów może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej. Przedmiotem oceny sądu będzie dobro dziecka, które na skutek utrudniania wykonywania kontaktów przez jednego z rodziców, może doznać uszczerbku. Chodzi więc tutaj o często spotykaną w sprawie kontaktów sytuację, kiedy jeden z rodziców zawłaszcza dziecko, np. poprzez wyjazd z dzieckiem na stałe do innego kraju. W takim przypadku dziecko pozbawione zostaje możliwości utrzymywania osobistych kontaktów z drugim rodzicem, co jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, nie jest zalecane dla jego prawidłowego rozwoju. Zachowania rodzica uniemożliwiające kontakty dzieci z drugim rodzicem oceniane są przez polskie sądy rodzinne nagannie i bezpośrednio mogą prowadzić do pozbawienia władzy rodzicielskiej.

Odmowa wykonywania kontaktów z rodzicem przez dziecko

Rodzic ma prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Przy czym prawo do wykonywania kontaktów rozumiane jest także jako obowiązek. Jeżeli rodzic, który bez uzasadnionej przyczyny narusza obowiązek kontaktów, może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej. Każdorazowo, przed wydaniem stosownego postanowienia, sąd musi zweryfikować, czy na skutek niewykonywania kontaktów dochodzi do zagrożenia dobra dziecka.

Prawo kontaktu obojga rodziców z dzieckiem upoważnia do osobistych kontaktów. Ustawa nie przewiduje jednak sytuacji, w której realizacja kontaktów rodzica z dzieckiem nie może być wykonywana, z uwagi na to, że dziecko ich odmawia. Tego rodzaju przypadki nie należą do rzadkości. Przyjmuje się, że dziecko ma prawo do decydowania o tym, czy chce spotykać się z rodzicem. Wtedy, pomimo istnienia podstawy do wykonywania kontaktów, w postaci orzeczenia sądowego lub ugody zawartej przed mediatorem, egzekucja kontaktów będzie niemożliwa.

Prawo do decydowania dziecka o kontaktach z rodzicem jest często wykorzystywane do walki pomiędzy rodzicami, zwłaszcza w sytuacji, gdy sprawujący pieczę nad dzieckiem rodzic wpływa na jego decyzje. Aby niwelować takie działania, w postępowaniu sądowym przeprowadza się dowód z opinii Opiniodawczego Zespołu Specjalistów Sądowych działających przy Sądzie Okręgowym, w którego obszarze właściwości dziecko mieszka. Opinia ta pozwala na ustalenie, czy dziecko pozostaje pod wpływem rodzica, oraz czy realizacja kontaktów z drugim rodzicem będzie zgodna z jego dobrem.

Opłaty i koszty 

Opłata od wniosku o zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej wynosi 100 zł. Pamiętać jednak należy, że to strona przegrywająca spór zobowiązana jest zwrócić drugiej stronie koszty procesu, do których zaliczyć należy także koszty zastępstwa procesowego. W sytuacji gdy stronę reprezentuje radca prawny lub adwokat koszty te wynoszą 240 zł.

Zobacz także:

1. pozew o alimenty, 
2. nierówny podział majątku po rozwodzie
3. Pozbawienie praw rodzicielskich – alimenty
4. Odpowiedź na pozew o alimenty
5. Alimenty na żonę
6. Alimenty na dziecko
7. Odpowiedź na pozew o alimenty
8. Podwyższenie alimentów
9. Alimenty
10. Nadużywanie władzy rodzicielskiej