Nadużywanie władzy rodzicielskiej to temat często pojawiających się przy rozstaniach. Do ukończenia 18 roku życia dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską rodziców. Co do zasady, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, chyba że któryś z nich zostanie w prawach rodzicielskich ograniczony lub sąd pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie dają jasnej odpowiedzi na pytanie, czym jest władza rodzicielska. Zamiast tego w ww. ustawie odnaleźć można informacje związane z tym, jakie rodzice mają prawa i obowiązki względem dziecka.

Prawa rodzicielskie i obowiązki względem dziecka

Ustawodawca wskazuje w pierwszej kolejności, że rodzice dziecka mają prawo i obowiązek do wykonywania pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem oraz do wychowania dziecka. Rodzice mogą żądać od dziecka posłuszeństwa, a w sprawach, w których dziecko samo może podjąć decyzję, powinno co najmniej wysłuchać opinii i zaleceń rodziców. Ponadto rodzice zobowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, a także wychowywać je w taki sposób, aby w przyszłości było należycie przygotowane do pracy. Jako ostatnie prawo rodziców w zakresie władzy rodzicielskiej wskazuje się reprezentację dziecka. Ustawodawca wprost stanowi, że rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka i każdy z nich może przy reprezentacji dziecka działać samodzielnie (za wyjątkiem przypadków, gdy czynność prawna odbywa się pomiędzy dziećmi lub pomiędzy dzieckiem a jednym z rodziców).

Rodzice nie mają zaś prawa do stosowania wobec dzieci kar cielesnych.

Wykonywanie władzy rodzicielskiej

Z potrzeby uniknięcia zbędnej kazuistyki, w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wprowadzono właściwie dwa przepisy mówiące o tym, jak władza rodzicielska powinna być wykonywana. Z pierwszego z nich dowiedzieć się można, że rodzice powinni wychowywać dziecko w taki sposób, który jest zgodny z dobrem dziecka i interesem społecznym. Te ogólne stwierdzenia skonkretyzowane zostały w setkach orzeczeń sądowych. Najogólniej, rodzice mają obowiązek podejmować tego rodzaju działania, które sprzyjają rozwojowi psycho-fizycznemu dzieci oraz zmierzają do ich odpowiedniego wykształcenia, w tym asymilacji norm społecznych i kulturowych. Ustawodawca wskazuje, że władza rodzicielska nie może być wykonywana w sposób autorytarny, zwłaszcza w stosunku do dzieci, których rozwój umysłowy i stopień dojrzałości umożliwiają samodzielne podjęcie decyzji. W takich przypadkach, w miarę możliwości, rodzice powinni uwzględniać rozsądne życzenia dzieci.

W jaki sposób dochodzi do nadużywania władzy rodzicielskiej?

Nadużywanie władzy rodzicielskiej polega na takim jej wykonywaniu, które sprzeczne jest z dobrem dziecka. Przypadków nadużywania władzy rodzicielskiej nie sposób zliczyć, dlatego ogólnie odnieść można to stwierdzenie do schematu, w którym każde z rodziców ma prawo wychowawcze względem dziecka, dziecko zaś ma prawo względem rodziców do życia według zasad, które zostały wskazane we wcześniejszych akapitach. Jeżeli, którykolwiek z rodziców wykonuje prawa rodzicielskie w ten sposób, że w jakikolwiek sposób narusza prawa dziecka lub drugiego rodzica, to jest to przypadek nadużycia władzy rodzicielskiej. Zobrazować można to na przykładzie podstawowego prawa rodzicielskiego, tj. pieczy nad dzieckiem. Do obowiązków rodzica względem dziecka należy sprawowanie pieczy. Każdy z rodziców winien więc sprawować pieczę w taki sposób, aby umożliwić prawidłowy rozwój małoletniego dziecka (dziecko nie może być trzymane w klatce), ale i uwzględnić potrzeby drugiego rodzica w tym zakresie (nie jest dopuszczalna autorytarna decyzja jednego rodzica o tym, że wyjeżdża z dzieckiem na stałe za granicę).

Drobne, incydentalne nadużywanie władzy rodzicielskiej czyli nadużycie, zazwyczaj nie będzie rodziło negatywnych skutków prawnych. Sąd opiekuńczy pozbawi rodzica władzy rodzicielskiej tylko wtedy, gdy stwierdzi, że dochodzi do tzw. rażącego zaniedbywania obowiązków rodzicielskich.

Rażące zaniedbywanie władzy rodzicielskiej oceniane jest przez pryzmat zachowania rodzica w dłuższej perspektywie czasowej. Sąd niezwłocznie od uzyskania wiadomości, że władza rodzicielska jest nadużywana, podejmuje decyzje dotyczące jej sprawowania, przy czym paleta środków, jakimi dysponuje, jest ogromna. Sąd w sprawach rodzinnych może wydawać zarządzenia, których treścią jest:

• zobowiązanie rodziców oraz dziecka do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, skierować rodziców na terapię rodzinną lub do innych placówek świadczących rodzinie pomoc,
• nałożyć na rodziców dodatkowe obostrzenia, np. poprzez określenie, jakie czynności (poza wskazanymi w kodeksie) nie mogą być wykonywane bez zezwolenia sądu,
• ustanowić dla rodziny kuratora,
• skierować dziecko do organizacji powołanej do przygotowania zawodowego,
• zarządzić umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej.
• w razie ustalenia, że rodzice mają przemijające przeszkody w sprawowaniu władzy rodzicielskiej, może orzec jej zawieszenie.

Przesłanki pozbawienia praw rodzicielskich

Skoro ustawodawca nakłada na rodziców obowiązki względem dzieci, to słusznie można oczekiwać, że będzie je egzekwował. Stwierdzenie przez sąd rodzinny, że obowiązki rodzicielskie są wykonywane w sposób nieprawidłowy lub w ogóle nie są wykonywane, może skutkować pozbawieniem rodziców władzy rodzicielskiej. Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej ustawodawca wskazuje wprost; gdy stwierdzone zostanie, że władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, bądź gdy rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki rodzicielskie, to sąd pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.

Dla ustalenia trwałej przeszkody nie ma znaczenia, to czy do jej powstania doszło z zawinienia rodziców. Jako przykłady trwałej przeszkody wskazuje się w orzecznictwie przewlekłą chorobę lub długotrwałe pozbawienie wolności.

Podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej jest każdorazowo zagrożenie dobra dziecka.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej – na jak długo?

Ustawodawca nie wskazuje, na jak długo orzekane jest pozbawienie władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że jeżeli rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie podejmie odpowiednich działań mających na celu wykazanie, że przyczyny, które uzasadniały postanowienie sądu, ustały, to władza rodzicielska nie zostanie przywrócona. Tak więc rodzic, który raz utracił władzę rodzicielską, może jej nigdy nie odzyskać.

Pamiętać jednak należy, że pozbawienie władzy rodzicielskiej jest swego rodzaju ostatecznością i zanim sąd zdecyduje się na wydanie postanowienia w tym zakresie, zazwyczaj ją najpierw ograniczy, poprzez wyznaczenie kuratora. Kurator rodzinny wskaże rodzicom, jakiego rodzaju działania naprawcze powinni podjąć, aby wykonywać władzę rodzicielską w należyty sposób. Jeżeli kurator, lub inne instytucje opiekuńcze wymagają, by rodzice odbyli kurs opieki nad dziećmi lub rozpoczęli specjalistyczne leczenie, to niepodjęcie przez nich takich działań będzie oceniane negatywnie. Oczywiście wprowadzenie czynności naprawczych, a zwłaszcza tych, na które wskazywał kurator lub sąd, po pozbawieniu władzy rodzicielskiej, może spowodować jej przywrócenie. Każdorazowo wymagany jest jednak wniosek osoby pozbawionej władzy rodzicielskiej. Podstawą przywrócenia władzy rodzicielskiej jest uznanie przez sąd rodzinny, że wykonywanie władzy rodzicielskiej rodzica wobec dziecka będzie zgodne z jego dobrem.

Zobacz także:

1. Pozew o alimenty
2. Nierówny podział majątku po rozwodzie
3. Pozbawienie praw rodzicielskich – alimenty
4. Odpowiedź na pozew o alimenty
5. Alimenty na żonę
6. Alimenty na dziecko
7. Odpowiedź na pozew o alimenty
8. Podwyższenie alimentów
9. Alimenty
10. Rozwody Kraków