Jakie są założenia nowej ustawy?

Ustawa o sygnalistach: Podstawowym założeniem nowo wprowadzonej do porządku prawnego ustawy o ochronie sygnalistów jest objęcie ochroną osób zgłaszających łamanie prawa oraz zabezpieczenie ich przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawców. Przepisy obejmują ochroną osoby zgłaszające nieprawidłowości bez względu na pełnioną funkcję oraz formę zatrudnienia.

Sygnalista uprawniony będzie do zgłaszania nieprawidłowości przy pomocy wewnętrznych kanałów zgłoszeń jak również do dokonywania tzw. zgłoszeń zewnętrznych do Rzecznika Praw Obywatelskich jak i innych organów administracji publicznej. Pracodawca będzie za to obowiązany do powstrzymania się od jakichkolwiek działań odwetowych wymierzonych w stronę zgłaszającego pod rygorem odpowiedzialności zarówno odszkodowawczej na gruncie przepisów prawa cywilnego jak i karnej.

USTAWA O SYGNALISTACH

Kogo dotyczy ustawa?

Ustawa o ochronie sygnalistów nakłada nowe obowiązki na podmioty prawne, w tym tzw. podmioty prywatne. Przez podmioty prywatne, zgodnie z art. 2 pkt 11 ustawy o ochronie sygnalistów, należy rozumieć:

• osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą;
• osoby prawne;
• jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną;
• pracodawców.

Na wskazanych podmiotach ciążą, oprócz obowiązku niepodejmowania działań odwetowych względem sygnalistów, inne obowiązki określone w ustawie, w tym przede wszystkim obowiązek ustalenia procedury dokonywania zgłoszeń wewnętrznych.

Co to jest whistleblowing?

Przez tzw. whistleblowing na gruncie ustawy o sygnalistach rozumieć należy proces informowania o zauważonych przez pracownika nieprawidłowościach w zakładzie pracy.

Informacja o naruszeniu prawa zdefiniowana została w art. 2 pkt 3 ustawy o ochronie sygnalistów jako informacja, w tym uzasadnione podejrzenie dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informację dotyczącą próby ukrycia takiego naruszenia prawa.

Istotnym z punktu widzenia omawianego przepisu jest fakt, że whistleblowing nie musi dotyczyć wyłącznie dokonanego już naruszenia prawa, lecz także uzasadnionych podejrzeń u sygnalisty dotyczących potencjalnych naruszeń prawa.

Ochrona osób zgłaszających.

Pracodawca na podstawie nowo wprowadzonych przepisów obowiązany jest zapewnić, zgodnie z art. 27 ustawy o ochronie sygnalistów, poufność tożsamości sygnalisty. Pracodawca powinien zadbać o to, aby procedura zgłoszeń wewnętrznych oraz związane z przyjmowaniem zgłoszeń przetwarzanie danych osobowych uniemożliwiały nieupoważnionym osobom uzyskanie dostępu do informacji objętych zgłoszeniem oraz zapewniały ochronę poufności tożsamości sygnalisty, osoby, której dotyczy zgłoszenie, oraz osoby trzeciej wskazanej w zgłoszeniu.

Poufność przekazanych w zgłoszeniu informacji dotyczy takiego ich zakresu, który w sposób bezpośredni lub pośredni umożliwia identyfikację osób, o których mowa powyżej.

Dokonanie zgłoszenia naruszeń.

Zgłoszenie naruszeń powinno być dokonane, zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów, przy pomocy ustalonej przez pracodawcę procedury zgłoszeń wewnętrznych. Art. 26 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów wskazuje natomiast, że sposoby przekazywania takich zgłoszeń obejmują co najmniej możliwość dokonywania zgłoszeń ustnie lub pisemnie. Z treści przepisu wynika, że pracodawca obowiązany jest wybrać jedną ze wskazanych w przepisie form (ustną lub pisemną) albo dopuścić do przyjmowania zgłoszeń zarówno ustnie jak i pisemnie.

Jakie naruszenia sygnaliści mogą zgłaszać?

Katalog naruszeń prawa, które uprawnieni są zgłaszać sygnaliści, określony został w art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów. W rozumieniu tego przepisu naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa. Katalog naruszeń prawa ma charakter zamknięty a dokonanie zgłoszenia innego naruszenia sprawia, że sygnalista nie będzie podlegał ochronie. Naruszenia prawa wymienione w art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów dotyczą m.in. takich dziedzin jak:

• korupcja;
• zamówienia publiczne;
• ochrona środowiska;
• zdrowie publiczne;
• ochrona konsumentów;
• ochrona prywatności i danych osobowych.

Przyjmowanie zgłoszeń.

W przyjętej przez pracodawcę procedurze zgłoszeń wewnętrznych określony powinien zostać podmiot odpowiedzialny za przyjmowanie zgłoszeń. Podmiotem tym może być:

• wewnętrzna jednostka organizacyjna lub osoba w ramach struktury organizacyjnej pracodawcy;
• podmiot zewnętrzny upoważniony przez pracodawcę do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych.

Wewnętrzna procedura.

Obowiązkiem pracodawcy wynikającym z art. 24 ustawy o ochronie sygnalistów jest ustalenie procedury dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych (tzw. procedury zgłoszeń wewnętrznych). Ustawodawca wskazał jednak, że ustalenie takiej procedury jest obligatoryjne wyłącznie u podmiotów, na rzecz których pracę zarobkową wykonuje co najmniej 50 osób. W pozostałych przypadkach ustalenie procedury zgłoszeń wewnętrznych jest dla pracodawców fakultatywne. Dokładne wyliczenie elementów, które określać powinna procedura zgłoszeń wewnętrznych określa art. 25 ustawy o ochronie sygnalistów.

USTAWA O SYGNALISTACH

Działania odwetowe.

Działania odwetowe zdefiniowane zostały w art. 2 pkt 2 ustawy o ochronie sygnalistów jako bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście, w tym bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście.

Konkretne przykłady działań odwetowych względem pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę wskazane zostały w art. 12 ustawy o ochronie sygnalistów. Są to m.in.:

• odmowa nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy
• niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
• obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę;
• wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
• przeniesienie na niższe stanowisko pracy;
• mobbing;
• dyskryminacja;
• niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie.

Za działania odwetowe z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego uważa się nie tylko samo takie działanie, lecz także próbę lub groźbę zastosowania jednego ze środków odwetowych wymienionych w omawianym przepisie.

Określony w przepisie katalog działań odwetowych należy również odpowiednio stosować do innych stosunków prawnych niż stosunek pracy, jeżeli praca miała być świadczona na ich podstawie (przykładowo – umowa zlecenia), o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania jednego z działań odwetowych wskazanych w art. 12 ustawy o ochronie sygnalistów.

Odszkodowanie za działania odwetowe.

Jedną z konsekwencji działań odwetowych pracodawcy za dokonanie zgłoszenia jest powstanie po stronie sygnalisty na podstawie art. 14 ustawy o ochronie sygnalistów roszczenia odszkodowawczego. Omawiany przepis wskazuje przy tym, że odszkodowanie należne sygnaliście nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Zgłoszenie zewnętrzne.

Zgłoszenia wewnętrzne nie są jedyną formą informowania przez sygnalistę o dokonywanych w pracy naruszeniach. Sygnalista uprawniony jest również, zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów, do dokonywania tzw. zgłoszeń zewnętrznych. Możliwość dokonania takiego zgłoszenia nie jest przy tym uzależniona od wcześniejszego dokonania zgłoszenia wewnętrznego.

Zgłoszenia zewnętrzne przyjmowane są, zgodnie z art. 30 ust. 2 ustawy o ochronie sygnalistów, przez Rzecznika Praw Obywatelskich albo organ publiczny. Oznacza to, że choć w opinii ustawodawcy głównym organem odpowiedzialnym za przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych powinien być RPO, to jednak inne organy wykonujące zadania z zakresu administracji publicznej również powinny być upoważnione do przyjmowania zawiadomień sygnalistów o zaistniałych nieprawidłowościach w miejscu pracy.

Od kiedy obowiązuje ustawa?

Ustawa o ochronie sygnalistów weszła w życie dnia 25 września 2024 r.

Zobacz także:

1. stwierdzenie nabycia spadku,
2. dział spadku,
3. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku,
4. zrzeczenie się spadku,
5. prawo dziedziczenia.
6. Jak ogłosić upadłość konsumencką?

 FAQ